Ο κόσμος του Τζαντ είναι ο μεγαλύτερος και πιο αναπτυγμένος κόσμος του Guy Gavriel Kay. Η περιπλάνηση σε αυτόν ξεκινά με το Οι Λέοντες του Αλ Ρασάν και συνεχίζεται με τη διλογία του Σαραντινού Ψηφιδωτού (Προς το Σαράντιον και Ο Κύριος των Αυτοκρατόρων). Έπειτα, ο Kay κάνει ένα «πέρασμα» βόρεια με το Πολεμιστές του Λυκόφωτος και μετά από ένα διάλειμμα επιστρέφει σε αυτόν με τo αριστουργηματικό Παιδιά του Ουρανού και της Γης και το prequel του, Κάποτε Ένα Φως.
Όπως και όλοι οι άλλοι κόσμοι του Kay, το Τζαντ λούζεται από το φως δύο φεγγαριών. Δεν έχει το όνομα κάποιας συγκεκριμένης περιοχής, δεν έχει όμως και κάποιο άλλο όνομα, δοσμένο από το συγγραφέα. Και καθώς το βλέμμα του συγγραφέα πέφτει σε διαφορετικές περιοχές μέσα στον κόσμο αυτό -ο οποίος απηχεί κυρίως τη μεσαιωνική και αναγεννησιακή Ευρώπη, εστιάζοντας κάθε φορά σε διαφορετικά σημεία της ιστορίας της- δεν έχει και το όνομα μίας μόνο περιοχής, όπως η Χερσόνησος της Παλάμης. Έτσι, είναι γνωστός στους φίλους του δημιουργού με το όνομα της μεγαλύτερης θρησκείας του, του Τζαντ. Αυτή, με τη σειρά της, είναι μια φανταστική εικόνα του χριστιανισμού, με πολλά όμως στοιχεία από την ελληνική και την αιγυπτιακή μυθολογία.
Πάμε να δούμε λοιπόν τον κορμό αυτού του κόσμου, του τόσο οικείου και ταυτόχρονα τόσο μαγικού!
Το Σαραντινό Ψηφιδωτό
Χρονολογικά, στον κόσμο του Τζαντ το πρώτο βιβλίο είναι η διλογία του Σαραντινού Ψηφιδωτού (παρ’ όλο που πρώτα εκδόθηκε το Οι Λέοντες του Αλ Ρασάν). Η ιστορία των δύο βιβλίων ακολουθεί τον Κρίσπινο, έναν εξαίρετο καλλιτέχνη ψηφιδωτών, ο οποίος καλείται στο Σαράντιον, τη λαμπρή αυτοκρατορία που λατρεύει το θεό Τζαντ, σε μια περίοδο γενικευμένων αλλαγών και ταραχών. Από τη μια, ο αυτοκράτορας Βαλέριος Β΄ σχεδιάζει να ανακτήσει τη Ροδία, το άλλοτε λίκνο της αυτοκρατορίας, και ταυτόχρονα να χτίσει το μεγαλύτερο ναό του Τζαντ που έχει υπάρξει ποτέ. Από την άλλη, η κοινωνική οργή έχει μετατρέψει το ξακουστό Σαράντιον σε ένα καζάνι έτοιμο να εκραγεί ανά πάσα στιγμή…
Όπως εύκολα μπορεί να συμπεράνει ο Έλληνας αναγνώστης, τα γεγονότα του βιβλίου αλλά και η ίδια η περιγραφή των τοπίων απηχούν το Βυζάντιο, και πιο συγκεκριμένα την περίοδο της βασιλείας του αυτοκράτορα Ιουστινιανού (δηλαδή τον 6 αιώνα μ.Χ.), το όνειρο του οποίου ήταν η επανακατάκτηση της Ρώμης και η εδραίωση της βυζαντινής υπεροχής.
Το Βυζάντιο-Σαράντιον εδώ παρουσιάζεται στην ακμή του, και η Πόλη των Πόλεων (Κωνσταντινούπολη) ως το θαύμα του έως τότε πολιτισμού. Ακόμα και χωρίς τον τεράστιο ναό του Τζαντ (την ξακουστή Αγία Σοφία), καμία από τις άλλες γειτονικές και επικίνδυνες χώρες, που αποτελούνται κυρίως από βάρβαρους επιδρομείς, δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του. Ακόμα και έτσι όμως, όπως σε όλα τα έργα, ο σπόρος της αλλαγής και της καταστροφής έχει ήδη φυτευτεί.
Ο Kay ασχολείται, μέσα από ένα φανταστικό πρίσμα, με πολλά γεγονότα ιστορικών εντάσεων, από την Εικονομαχία έως τη Στάση του Νίκα, και καταφέρνει να αποδώσει με εξαιρετική ευγλωττία το κλίμα της περιόδου. Επιπλέον, ο συγγραφέας, χρησιμοποιώντας τη σπίθα του ερευνητή και του μεγάλου γνώστη της ιστορίας, μπορεί και συνθέτει καταστάσεις που περιέχουν στοιχεία από διαφορετικές περιόδους, χωρίς όμως να συγκρούεται το ένα με το άλλο, λόγου χάρη με τις αναφορές στην Εικονομαχία.
Ταυτόχρονα, πέρα από τον αυτοκράτορα Βαλέριο-Ιουστινιανό, στις σελίδες της διλογίας υπάρχουν και άλλα ιστορικά πρόσωπα «μεταμφιεσμένα». Η αυτοκράτειρα Αλιξάνα είναι χωρίς αμφιβολία η διαβόητη Θεοδώρα, ενώ ο στρατηγός Λεόντιος (αργότερα Βαλέριος Γ’) είναι πιθανότατα ο πιο σπουδαίος στρατηγός της περιόδου, ο Βελισσάριος. Παράλληλα, ένα πρόσωπο που κάνει μια σύντομη εμφάνιση, αλλά έχει τεράστια επίδραση στη συνέχεια της ιστορίας του κόσμου του Kay, είναι ο Ασάρ Ιμπν Ασάρ, που αργότερα θα ιδρύσει την ασαρίτικη θρησκεία (δηλαδή τη λατρεία των αστεριών αντί του ήλιου), ο οποίος προφανώς αντιστοιχεί στον Προφήτη Μωάμεθ.
Fun Fact: Ενώ η υπόθεση της διλογίας είναι αμιγώς ελληνική-βυζαντινή, ο τίτλος προέρχεται από τον ποιητή W. B. Yeats!
Οι Λέοντες του Αλ Ρασάν
Από το Βυζάντιο του 6ου αιώνα μ.Χ. μεταφερόμαστε απευθείας στην άλλη άκρη της Μεσογείου! Στο Οι Λέοντες του Αλ Ρασάν, ο Kay καταπιάνεται με τα γεγονότα που συνέβησαν προς το τέλος της Ισπανικής Επανακατάκτησης (Reconquista), δηλαδή της περιόδου των συγκρούσεων χριστιανών και μουσουλμάνων για την κυριαρχία στην Ιβηρική χερσόνησο (711-1492).
Η γη της Εσπεράνας απηχεί ξεκάθαρα τον ισπανικό βορρά, με τα ανεξάρτητα βασίλεια της Ανδαλουσίας, της Αραγονίας, της Καστίλης και της Ναβάρας, ενώ το χαλιφάτο του Αλ Ρασάν το χαλιφάτο των Αλμοχάντ.
Ο Guy Gavriel Kay μάς βάζει στην καρδιά ενός άγριου θρησκευτικού πολέμου, εστιάζοντας όμως στις πιθανότητες αποδοχής και ανεκτικότητας που θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών. Χαρακτηριστικό της οπτικής του αποτελούν οι τρεις ήρωες του έργου, ο Ασαρίτης Αμάρ Ιμπν Καϊράν (ποιητής, διπλωμάτης, στρατιώτης και δολοφόνος), η πιστή των φεγγαριών-θεραπεύτρια Τζεϊχάν και ο ξακουστός αλλά εξόριστος στρατηγός Ροντρίγκο Μπελμόντε, οι οποίοι αναπτύσσουν μια ιδιότυπη φιλία και αμοιβαίο αλληλοσεβασμό, που όμως δεν μπορούν να αντισταθμίσουν την αίσθηση καθήκοντος των δύο στρατιωτικών.
Και τα τρία κεντρικά πρόσωπα είναι ξανά βασισμένα, αμυδρά αλλά αισθητά, σε μορφές της ιστορίας ή σε πρόσωπα από άλλα έργα της κλασικής λογοτεχνίας. Ο Αμάρ Ιμπν Καϊράν θυμίζει τον Μωχάμεντ Ιμπν Αμμάρ, τον μουσουλμάνο ποιητή-πολιτικό. Ο Ροντρίγκο Μπελμόντε είναι ξεκάθαρα ο Καστιλιάνος Ροντρίγο Ντίαζ ντε Βιβάρ, ο θρυλικός Eλ Σιντ, ο οποίος κατά τη διάρκεια της ζωής του πολέμησε εναντίον τόσο των μουσουλμάνων όσο και των χριστιανών. Τέλος, η Κινταθιανή Τζεϊχάν έχει πολλά στοιχεία που φέρνουν στο νου τη Ρεβέκκα της Υόρκης, την ηρωίδα του ιπποτικού έργου Ιβανόης.
Πολεμιστές του Λυκόφωτος
Από τη μακρινή Δύση πάμε στο τελευταίο μέρος που αγγίζει ο ήλιος πριν δύσει! Ο Guy Gavriel Kay εδώ καταπιάνεται με θέματα και ιστοριογραφία που είναι πιο κοντά στη δική του αγγλοσαξονική παράδοση, τα οποία διανθίζει με τη μοναδική του πένα με δόσεις μαγείας και θαύματος!
Το Πολεμιστές του Λυκόφωτος λαμβάνει χώρα είτε παράλληλα είτε λίγο πριν από τα γεγονότα στο Οι Λέοντες του Αλ Ρασάν (ο Kay δε δίνει πολλές πληροφορίες, αν εξαιρεθεί η παρουσία του μάλλον άτυχου Φιράζ Ιμπν Μπακίρ, ενός εμπόρου από τη Φεζάνα, το ακόμα ένδοξο χαλιφάτο του Αλ Ρασάν, που βρέθηκε στο μακρινό και αφιλόξενο βορρά). Η επική αυτή σάγκα εξιστορεί, μέσα από τα μάτια απλών ανθρώπων και απρόθυμων ηρώων, τις συγκρούσεις των άγριων Έρλινγκ της Βίνμαρκ εναντίον των φιλόδοξων Ανγκλσίν και των ανυπότακτων Σινγκέιλ.
Με αυτό το βιβλίο, ο Kay μεταφέρει στο φανταστικό κόσμο του Τζαντ την αίσθηση των επιδρομών των άγριων Βίκινγκ πολεμιστών εναντίον της Βρετανίας και την αντίσταση των διάσπαρτων μέχρι τότε βασιλείων εναντίον τους. Όπως και σε άλλα έργα του αλλά εδώ πιο έντονα, ο Κay συνθέτει ένα φανταστικό σκηνικό μυθικών και ιστορικών προσώπων και στοιχείων από διαφορετικές περιόδους, όπως μας έρχονται από ποιητικές, ρουνικές καταγραφές των ίδιων των Βίκινγκ και από τη βρετανική ιστορία.
Μέσα από τη σύγκρουση δύο διαφορετικών πολιτισμών, δύο διαφορετικών κοσμοθεωριών για τη ζωή και το θάνατο, ο Kay καταφέρνει να κάνει κάτι που μόνο ένας πραγματικά μεγάλος συγγραφέας θα μπορούσε να πραγματοποιήσει. Παραθέτει μεγάλα κοινωνικά γεγονότα, στο πάντα fantasy σκηνικό του, χωρίς όμως να αμελεί και τις ουσιαστικές διαπροσωπικές σχέσεις, εκείνες που τελικά κινούν την Ιστορία.
Στο έργο έχουμε κάποια εύκολα αντιληπτά ιστορικά παράλληλα, λόγου χάρη τους Έρλινγκ με τους Βίκινγκ, τους Ανγκλσίν με τους Άγγλους και τους Σινγκέιλ με τους Ουαλούς και τη βαθιά επηρεασμένη από το υπερφυσικό χώρα και παράδοσή τους. Την ίδια στιγμή, ο Έλντρεντ είναι αναμφίβολα ο Άλφρεντ, ο εμβληματικός βασιλιάς του Γουέσεξ που σταμάτησε τις ανεξέλεγκτες επιδρομές στη χώρα του, ενώ ο «κακός» του βιβλίου, ο αλμπίνος Ίβαρ Ράγκναρσον, είναι ο πιο διάσημος και βίαιος Βίκινγκ που έζησε ποτέ και δε χρειάζεται καμία παραλλαγή του ονόματός του!
Παιδιά του Ουρανού και της Γης – Κάποτε Ένα Φως
Πίσω στη Μεσόγειο! Η μεγαλειώδης επιστροφή του Κay στον κόσμο του Τζαντ γίνεται με δύο από τα καλύτερα έργα του, το Παιδιά του Ουρανού και της Γης και το prequel του, το Κάποτε Ένα Φως. Εδώ η ιστορική χρονολόγηση είναι πιο εύκολη, καθώς υπάρχουν κάποιες αδρές αναφορές σε αριθμούς! Ο Kay τοποθετεί την ιστορία του ελάχιστα πριν και, στη συνέχεια, μερικές δεκάδες χρόνια μετά την πτώση Σαράντιου, το οποίο είχε περιέλθει σε μια περίοδο παρακμής και τελικά δεν μπόρεσε να αντισταθεί στα κανόνια του Πορθητή και των γενιτσάρων της αυτοκρατορίας των Οσμανλήδων.
Η πλοκή μεταφέρεται περισσότερο στη χερσόνησο της Βατιάρης (κυρίως στο Κάποτε Ένα Φως) και στις εμπορικές θαλασσοκρατορίες που έχουν αναπτυχθεί εκεί, με κυρίαρχη ανάμεσά τους τη Σερέσα και δεύτερη την Ντουμπράβα. Επίσης, η δράση εκτυλίσσεται στην περιοχή της Τρακησίας, όπου ταξιδεύουν οι ήρωες στο Παιδιά του Ουρανού και της Γης.
Εξέχουσα θέση έχει η Δημοκρατία της Σερέσα, η οποία ελέγχει μεν τη στενή Σερεσινή Θάλασσα, η εμβέλεια όμως της επιρροής της είναι ουσιαστικά χωρίς όρια…
Σε αντίθεση με τα προηγούμενα έργα του, εδώ ο Kay δεν αντλεί την έμπνευσή του από κάποιο μεγάλο ιστορικό γεγονός ούτε από κάποια ένδοξη στρατιωτική σύγκρουση. Οι αλλαγές που περιγράφει είναι περισσότερο πολιτικές και κοινωνικές, αλλαγές όχι μοναρχών αλλά ιδεών, καθώς ο Μεσαίωνας πεθαίνει και η Αναγέννηση κάνει τα πρώτα της βήματα στο μυαλό και στις σκέψεις των ανθρώπων.
Tα ιστορικά παράλληλα είναι βέβαια πάντα εδώ, με τη Σερέσα να είναι το fantasy αντίστοιχο της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, και τον Χαλίφη Γκουρτσού να μοιράζεται το παρατσούκλι του με τον αληθινό Χαλίφη που αποτέλεσε την έμπνευση για αυτόν, τον Μωάμεθ Β΄. Ταυτόχρονα, οι άγριοι χριστιανοί πειρατές του Σεντζάν έχουν και αυτοί το αληθινό τους αντίστοιχο, τους παράτολμους Κροάτες επιδρομείς Ουότσκι που δρούσαν στην Αδριατική!